Świadomość zadania etyki życiowej, związanej bezpośrednio z ideałem absolutnym, zaczyna dziś budzić się w nowej postaci kooperatyzmu i socjalizmu, zsyntetyzowanych ze sobą jako jedna całość ruchu społecznego, który można nazwać socjalizmem bezpaństwowym lub Rzeczpolspolitą kooperatywną. Ten nowy ruch, spowinowacony blisko z anarchizmem ideowym, ma swoje zadania społeczno-etyczne, mianowicie musi dokonać rewolucji moralnej, która by przeobraziła ludzkie zwyczaje codzienne, stworzyła nie tylko nowe pojęcia etyczne, ale przede wszystkim nowych ludzi, dla których krzywdzenie i wyzysk innych, karierowiczowskie ambicje, wywieranie przymusu nad innymi, niewola wewnętrzna i smutek życia będą tak samo niemożliwe, jak wyrzeczenie się własnej natury, własnego szczęścia, uczuć i pożądań. To nowe sumienie nie może być narzucone, sugestionowane, nie może być nową policją moralną człowieka, lecz najbardziej istotnym, najbardziej wolnym i przyrodzonym ogniskiem jego jaźni

• państwo nie daje nigdy swoim obywatelom swobody uchylania się od jego praw i rozporządzeń, swobody dobrowolnego należenia lub nienależenia do jego organizacji
• w państwie prawdziwa wolność staje się nieziszczalną nigdy utopią
• państwo reguluje nie tylko warunki bezpieczeństwa i obrony, lecz także wychowanie, religię, oświatę, postępowanie prywatne i publiczne, warunki ekonomiczne, higienę, moralność; wszystko bowiem zahacza o interesy państwowe i wszystko może zagrażać podwalinom jego istnienia
• państwo pragnie życie skrępować ustawą i poddać jego przyrodzoną rozmaitość normom przymusowym
• wszelkie państwo to przymus społeczny, zmuszający siłą fizyczną, policyjną do zachowywania praw uświęconych
• system karny w rękach państwa może stać się narzędziem ucisku politycznego, rozszerzając pojęcie "zbrodni" na wszystko co przeczy ustalonym prawidłom porządku i moralności społecznej
• państwo jest organizacją terytorialną, przymusową, prawem ziemi, które owłada człowieka dlatego, że na niej zamieszkał
• państwo jako obrońca wyzysku
• są trzy źródła nędzy ludzkiej, zarówno fizycznej jak i moralnej: własność prywatna, państwo i praca przymusowa
• wszechstronne wyzwolenie człowieka wymaga przede wszystkim i jedynie zniszczenia tych źródeł, zniszczenie państwa, jako uorganizowanej siły przymusu i gwałtu nad jednostką, zastępując je przez wolne stowarzyszenia, zaspokajające zbiorowe potrzeby ludzi w sposób naturalny, tj. bez pomocy kodeksu karnego i siły policyjnej
• nie należy uznawać żadnej władzy, bo każda władza dąży do przymusu i gnębienia, a więc przeszkadza rozwojowi ludzi i gatunku
• praktyczna negacja państwa jest negowaniem tych wszystkich potrzeb społecznych, wskutek których państwo istnieje i tych wszystkich funkcji, które wykonywa jako obrońca praw własnościowych, jako wykonawca sprawiedliwości i jako stróż moralności publicznej
• negacja państwa w życiu indywidualnymjest wyrzeczeniem się wszystkich tych czynności, gdzie państwo jest potrzebne i wstrzymaniem się od wszelkiej pomocy udzielanej jego funkcjom (np. odmawianie mu wszelkiej pomocy prywatnej lub zbiorowej w ściganiu i prześladowaniu przestępców)
• "Komuna" nie uznaje żadnego państwa i dąży do tego, aby wszystkie potrzeby ludzkie zbiorowe, wymagające organizacji, zaspokajane były przez swobodne stowarzyszenia.
  nieuznawanie państwa wyraża się w prywatnym postępowaniu członków :
  • nie podaje skarg do sądu
  • nie bierze udziału w sądach przysięgłych
  • nie świadczy przed sądem
  • nie przyjmuje wezwania sądowego w sprawach cywilnych
  • nie wykonuje wyroków sądowych, które mu dają moc krzywdzenia kogoś
  • nie denuncjuje złodzei ani zbrodniarzy przed policją
  • nie pomaga policji w wykryciu lub schwytaniu przestępcy
  • nie przyjmuje żadnej posady w służbie policyjnej lub jakiejbądź służbie rządowej
  • nie bierze udziału w żadnych instytucjach przez rząd zakładanych lub protegowanych
  • jeżeli nie może odmówić złożenia przysięgi (jak np. w wojsku) to jednak nie przywiązuje do niej żadnej wartości wewnątrz sumienia swego
  • jeżeli nie może odmówić służby wojskowej, to jednak w razie wojny zachowuje się tak, by nie szkodzić ludziom, zatem zupełnie biernie
  • nie uznaje żadnych praw cywilnych, jakie rząd daje w małżeństwie nad żoną i dziećmi
  • nie oddaje dzieci do szkół rządowych
• w celu wyrugowania z dusz ludzkich nałogu państwowości komuna stara się jak najbardziej o rozwinięcie w ludziach potrzeby i umiejętności swobodnego zrezszania się
• i tak samo państwo zaniknie samo przez się, gdy rozerwany będzie wszelki łącznik między potrzebami życia ludzkiego a instytucjami państwowymi, gdy lud odmówi wszelkiego współudziału w wykonywaniu praw państwowych; jeden dzień powszechnego bojkotu, wypowiedzenia posłuszeństwa władzom wojskowym, sądowniczym, policyjnym i administracyjnym wystarczy do osłabienia najpotężniejszego państwa
• instytucja bojkotowana, prawo, z którego nikt nie korzysta, umiera swoją naturalną śmiercią i nie ma sposobu jego ocalenia

/\ /\ /\

• Naród może być wolny jedynie kosztem wolności jednostki, a im wolniejszy naród, tym większym niewolnikiem jest jednostka
• dogmatyk dla potęgi narodowej gotów jest w każdej chwili poświęcić interes wolnościowy jednostki; ani wzmocnienie władzy rządowej, ani militaryzm, ani żadne prawa wyjątkowe nie przerażają go, gdy chodzi o interes bytu narodowo-państwowego
• racja stanu uświęca wszystkie ofiary z dobrobytu człowieka
• kwestia "niepodległości narodowej" staje się kwestią przeobrażenia mapy geograficznej
• "wolność polityczna" jest przede wszystkim wolnością n a r o d u , nie człowieka, a czym ta wolność będzie dla jednostki ludzkiej, w jakim stopniu rozluźni jej więzypolicyjne i ekonomiczne, to odsuwa się na plan dalszy jako kwestia podrzędniejszej natury.
• zadanie etyczne: wykorzenienie instynktów nienawiści plemiennej lub religijnej; w każdym robotniku bez względu na religię i narodowość widzieć towarzysza
• partia robotnicza nie może mieć nic wspólnego z tymi "patriotami", co pod słowem "ojczyzna", rozumiejąc swój własny interes, pragną pogodzić robotników z fabrykantami, a na miejsce walki klasowej i sprawy robotniczej chcą postawić walkę plemienną i sprawę narodową, to znaczy chcą tego, żeby robotnicy razem z kapitalistami, jako jeden naród polski walczyli z niemieckim i rosyjskim narodem... Nie powinniśmy dać się złapać na te plewy. Dla nas robotnicy niemieccy i rosyjscy tak samo jak robotnicy wszystkich krajów są braćmi, a polscy kapitaliści - wrogami
• na dnie sprawy narodowej leży zawsze interes kapitalistów, jedności narodowej nie może być tam, gdzie jest wyzysk; gdzie jedni duszą drugich, tam nie może być braterstwa
• należy potępiać wszelkie objawy szowinizmu narodowego, ponieważ ten przeszkadza braterstwu ludzi

/\ /\ /\

• im więcej człowiek potrzebuje, tym mniej ma, im bardziej czuje się wolnym i równym panem przyrody - tym gorzej gniecie go despotyzm kapitału, tym potworniejsza nierówność rzeczywistych praw życiowych pęta wszystkie jego żądania... stąd nierównowaga duchowa. Niezgodność warunków życia z psychizmem jednostki wytwarza nienormalność istnienia, pesymizm, rozpacz, miotanie się gorączkowe, człowiek czuje się coraz bardziej olbrzymem strąconym w przepaść, spętanym Prometeuszem, spętanym przez boga - Kapitał
• dopóki fabryka, ziemia i wszelkie bogactwa nie staną się własnością wszystkich robotników, dopuki władza nie przejdzie w ich ręce, dopóty i wyzysk klasy robotniczej istnieć nie przestanie - dopóty i walka robotników z fabrykantami skończyć się nie może
• rewolucja robotnicza, wywłaszczając kapitalistów, obala jednocześnie ich rządy, wydziera im z rąk władzę, a czyniąc z kapitałów wspólną własność wszystkich pracujących, władze rządzenia także oddaje wszystkim
• cała atmosfera kapitalizmu powoduje, iż egoizmjest ludziom szczepionyw ciągu całego życia, począwszy od dzieciństwa, szczepiony przez wychowanie i warunki społeczne, przez konkurencję, przez ciężką walkę o chleb, przez panowanie pieniędzy, przez cały system niewoli. Jest to ogromna hodowla i szkoła egoizmu
• zrodzony z kapitalizmu egoizm szerzy ciemnotę i nędzę
• pieniądz jest wszechwładny, zatem nie ma takiej podłości przed którą cofnął by się kapitalista. Gonitwa za pieniądzem przeważa wszystkie inne względy. Każdy marzy o tym by najskuteczniej łupić pracę ludu. W rezultacie pogłębia się nędza, która jeszcze bardziej czyni życie beznadziejnym rodząc złodziei, morderców, prostytutki
• dzisiejsze (kapitalistyczne) warunki społeczne stwarzają atmosferę moralną taką, w której człowiek żyjąc, uczy się egoizmu, oszukiwania i krzywdzenia
• na dzisiejszym typie człowieka spodlonego i chorego wspierają się wszystkie instytucje społeczne, rządzoące życiem współczesnym, które określamy ogólnym terminem kapitalizmu, albo ściślej "kapitalistycznego państwa", ponieważ polityczne instytucje współdziałają tutaj z ekonomicznymi, wychowawczymi itp. jako przystosowana wewnętrznie, harmonijna całość społeczna
• sprzedajne, egoistyczne sumienie jednostki odpowiada doskonale społecznej instytucji i idei "własności osobistej", tej zaś odpowiadają ściśle państwowe kodeksy cywilne i karne, instytucje sądów i policji, dalej więzienia i system wychowawczy szkół państwowych, w końcu zaś zasady katechizmu religii panującej i cała moralność czynna i twórcza Kościoła, związanego ściśle z państwem
• nic nie ma "mego", wszystko jest bowiem "nasze"
• własności prywatnej należy przeciwstawić własność wspólną:
  • nie korzystać z dochodów z kapitału lub majątku ziemskiego
  • nie pożyczać na procent i weksel
  • nie upominać się nigdy u nikogo sądownie o pożyczone pieniądze
  • pomagać w potrzebie nie uważając tego ani za jałmużnę, ani pożyczkę
  • nie prowadzić żadnego przedsiębiorstwa opartego na wyzysku
  • nie procesować się sądownie o spadki
  • nie wykorzystywać niczyjej pracy
• wspólna własność, czyli negacja dzisiejszego ustroju, zlanie jednostki ze społeczeństwem w całej sferze życia zewnętrznego, będąca ekonomicznym celem socjalizmu, jest zarazem rewolucyjnym środkiem do zupełnego wyzwolenia człowieka

/\ /\ /\

• socjalizm, który w zasadzie swej polityki postawił upaństwowienie wszelkich zadań życia społecznego, który każdą sprawę dotyczącą interesów robotniczych lub ogólnokulturalnych stara się odjąć dziedzinie inicjatywy prywatnej i zrzeszeń wolnych, aby przekazać ją państwu do załatwienia, nie może stać się niczym innym jak partią reform państwowych
• rozszerzanie funkcyj i władzy państwa, które polityka socjalistyczna przeprowadza z dnia na dzień, jest to jednoczesne zwężanie pola działalności indywidualnej, zrzeszeniowej
• każda szkoła upaństwowiona, każdy system ochrony zdrowia lub bezpieczeństwa przekazany policji, każdy interes zawodowy lub cywilizacyjny, który znalazł swój wyraz w prawodawstwie i odpowiednich instytucjach biurokratycznych, czyni zbytecznymi zabiegi indywidualne około tej sprawy, osłabia inicjatywę jednostek i działalność stowarzyszeniową
• państwo wchodzące w pewną dziedzinę życia społecznego, zabija w niej zarazem życie instytucji swobodnych, instytucje te zwyradniają się jako rzecz niepotrzebna
• stosunki społeczne oparte na zasadzie sprawiedliwości i braterstwa dobrowolnego zanikają jako cecha nieużyteczna życiowo; jest to wynik nieuniknionypolityki upaństwowienia, prawo doboru naturalnego, prawo zwyradniania się wszystkiego, co przestaje być potrzebne i ćwiczone w walce o byt jednostek i gromad
• gdzie monopol państwowy utrwala się na dobre, tam ludzkość zatraca nawet instynkt i uzdolnienie do stworzenia instytucji swobodnych
• polityka państwowa wzmacniając niezbędność państwa w życiu ludzkim, wykształca typ ludzi, którzy są związani z państwem tysiącznymi potrzebami osobistymi, którzy w każdej sprawie rachują tylko na instytucje biurokratyczne i którzy wskutek tego solidaryzują się jak najzupełniej ze wszystkimi interesami państwa i umieją cenić praktyczną wartość obywatelskiego posłuszeństwa władzom
• wzmacnianie niezbędności państwa w życiu osobistym to najpewniejsza droga do despotyzmu
• socjalizm dążący dio upaństwowienia całego życia człowieka kształci moralność niewolników, polegającej na posłuszeństwie rozkazowi lub prawu i nie zmieniającej się od tego, jaką treść lub dany rozkaz zawiera w sobie, ponieważ nie ma tutaj wolności wyboru ani dobrowolnego posłuszeństwa
• nowe państwo socjalistyczne rozbuduje swój aparat biurokratyczny i stanie się w ten sposób władzą nie dla mas, ale ponad masami, będzie to zatem nowa odmiana ustroju wyzysku, która powoła do życia nowe klasy i stworzy nową nierówność społeczną
• system powstały w ten sposób szybko przeistoczyłby się w państwowość gnębiącą swobodę jednostek i stałby się takim potworem społecznym, o jakim nie marzyła nigdy żadna klasa uciskana
• komunizm wprowadzony pod przymusem i utrzymywany za pośrednictwem policyjnego przymusu, sam sobie zaprzecza i staje się tylko nową postacią ucisku państwowego
• socjalizm państwowy wcale nie zmierza do wywalczenia wolności dla klasy robotniczej, ponieważ chce zastąpić niewolnictwo kapitalistyczne niewolnictwem państwowym
• niewola ma wiele różnych imion i masek; nazywała się Cezaryzmem rzymskim, Inkwizycją świętą, Jakobinizmem, Konwentem republikańskim, a dziś nazywa się dyktaturą proletariatu i ludowym państwem pracy
• dzisiejszy socjalizm rewolucyjno-państwowy musi zginąć, jak każde kłamstwo, każda rozterka pomiędzy frazesem i czynem, pomiędzy ideologią, którą się głosi, a którą się wykonywa i urzeczywistnia z dnia na dzień, lub stać się bezpaństwowym

/\ /\ /\

• ze sprzeczności kapitalizmu pochodzi demokracja
• u podstawy rządów demokratycznych leży zasada większości; tylko w grupie jednolitej decyzja większości może być wyrazem woli zbiorowej i wspólnym uświadomieniem istotnych interesów jednostki
• gdy zbiorowość jest zróżniczkowaniem, natenczas decyzja większości musi być zarazem pogwałceniem interesów wolnościowych i stłumieniem tych wszystkich odrębności przyrodzonych, które nie dają się sprowadzić do jednej normy
• rządy demokratyczne nie mogą sprawować się inaczej, jak za pomocą gnębienia rozmaitych mniejszości, gnębienia tym większego i ogarniającego tym szersze masy ludzkie, im więcej dziedzin życia społecznego przechodzi w zakres funkcji państwa
• ci, którzy przeprowadzają uchwały w jednej sprawie, według swego punktu widzenia i interesów, mogą znaleźć się w mniejszości przy sprawie następnej, tak że w rezultacie mniejszości, których potrzeby są tamowane i uciskane w rządach demokratycznych, nie stanowią mniejszości absolutnej społeczeństwa, lecz raczej jego w i ę k s z o ś ć , i to tym pewniej, im więcej zagadnień życia społecznego przechodzi w atrybuty państwa
• większość w respublice ludowej, demokratycznej, b ę d z i e m o g ł a gnębić policyjnie rozwój tego ruchu, jaki uzna za szkodliwy
• demokracja nie ma w sobie nic takiego, co by zabezpieczało całkowicie wolność propagandy i rozwoju
• sprawa swobodnego rozwoju pewnej odmiennej grupy lub pewnego prądu nie powinna być uwarunkowana zdobyciem większości
• demokracja jest zdobywaniem wolności dla siebie kosztem wolności innych, podstawianiem jednej normy przymusowej, na miejsce drugiej
• wolność człowieka to wolność bycia sobą, rozwijanie swego typu przyrodzonego, nie zaś tego, który ktoś uzna za wyższy, doskonalszy lub użyteczniejszy
• rząd demokracji polega właśnie na tym uwarunkowaniu swobody danej grupy przez stanie się większością tj. przez zatamowanie swobodnego rozwoju innych grup ludzkich, przez upaństwowienie i upowszechnienie tego, co nie potrzebuje i nie powinno być, ani powszechne, ani przymusowe
• żadna opozycja parlamentarna nie da się nawet porównać z tym co może wytworzyć bojkot mas ludowych
• parlament można jeszcze rozpędzić, lecz żaden rząd na świecie nie posiada ani takiej siły, ani środków, żeby mógł przymusić, choćby pewną część ludności do wspomagania i korzystania z instytucji państwowych, gdy ta z nich korzystać nie chce
• idea demokracji kłóci się z naturą państwa, ponieważ ze swej istoty jest i powinna być wyłącznie bezpaństwowa

/\ /\ /\

• przeinaczenie świata ludzkiego nie może odbyć się na drodze rewolucji biurokratycznej, tj. za pomocą nowej władzy, któraby, jako parlament socjalistyczny lub rząd spiskowy narzuciła ludziom nowe formy życia społecznego
• ani komunizm, ani bezpaństwowość nie daje się zaszczepić w duszach ludzkichśrodkami policyjnymi
• w polityce wysunąć się musi na pierwszy plan rewolucja moralna, rozbudzenie takich potrzeb i takiej ideowości w duszach ludzkich, które by zaprzeczały porządkowi istniejącemu i z żywiołową siłą parły do wytworzenia komunistycznych form współżycia
• jeżeliby komunizm w tej sztucznej postaci, bez przeobrażenia się moralnego ludzi, mógł się nawet utrzymać, to w każdym razie zaprzeczałby samemu sobie i byłby takim potworem społecznym, o jakim nie marzyła nigdy żadna klasa uciskana, a tym bardziej proletariat, broniący praw człowieka i przez samą historię przeznaczony do jego wyzwolenia
• komunizm zaś utrzymany przymusowo, wbrew naturalnym potrzebom mas ludowych, sam sobie zaprzecza i staje się tylko nową postacią ucisku państwowego
• zagadnieniem praktycznym wyzwolenia człowieka przez komunizm jest dokonanie rewolucji moralnej w duszach ludzkich, z której wyłonią się społeczne formy komunizmu
• dla agitacji pozostaje tylko jedno pole działania, mianowicie - dusza człowieka, gdzie ona rzeczywiście może rozwijać pierwiastki rewolucji z całą świadomością swego celu
• jedyne zadanie rewolucji spoczywa w rewolucji duszy człowieka
• rzeczą niemożliwą jest poprzez oderwane od życia społecznego państwowe działania, stworzenie nowego Mesjasza zbawiającego ludzkość poprzez policję
• rewolucja polityczna jest tylko żywiołowym i koniecznym następstwem rewolucji moralnej i jako taka nie daje się nigdy przeprowadzić z góry

/\ /\ /\

• sakrament braterstwa jest istotą naszej woli i im bardziej nasza wola w postaci życia i czynów oddala się od wzoru braterstwa, tym bardziej zaprzeczamy jej istocie, co prowadzi nas wprost do metafizycznego samobójstwa
• każdy ideał moralno-społeczny ma te same zasadnicze cechy co ideał braterstwa, ten najwyższy ze wzorów doskonalenia się życia
• podstawą istnienia jest braterstwo, pomoc wzajemna
• w stosunkach z ludźmi należy kierować się tylko miłością i braterstwem, występować czynnie w obronie każdej krzywdy i niesprawiedliwości
• przyjaźń jest potęgą wybawicielską
• naród, w którym uczucia przyjaźni są rozwinięte, gdzie zamiast sobkostwa i egoizmu panuje przyrodzona potrzeba wzajemnej pomocy, bezinteresownego wspomagania się na wszystkich polach życia - naród taki znalazł już moc niezwyciężoną, rozwiązał zagadkę wolności i dobrobytu, tak samo jak i pojedynczy człowiek
• przyjaźń szerzy wolność i siłę
• wszelkimi sposobami rozwijać w ludziach zdolność do przyjaźni bezinteresownej, pojmowania życia jako poszukiwania zbiorowego szczęścia
• do stworzenia nowego gatunku nadczłowieka jedynym możliwym narzędziem, środkiem jest ideał braterstwa, który jest najwyższym ze wzorów doskonalenia się życia
• w etyce braterstwa jest tylko jeden dogmat - bezwzględne poszanowanie człowieka i jedna zasada pojmowania życia - jako interesu wspólności, w której jednostka odnajduje prawdziwy sens istnienia i prawdziwe szczęście
• wolno robić wszystko gdzie nie ma krzywdy, wszystko jest dobrem, gdzie jest przyjemność

/\ /\ /\

• jedynym grzechem jest krzywda ludzka, a jedyną cnotą braterstwo
• należy traktować z jednakowym poszanowaniem wszelkie stosunki miłości między kobietą, jest to nietykalna dziedzina indywidualnej swobody, do której żadna etyka wtrącać się nie powinna
• zło zaczyna się wtedy, gdy wynika krzywda ludzka
• należy brać w obronę pożyciew nieślubne i przeciwdziałać opinii krzywdzącej kobietę